Kittieba u Xarkijiet - Karl Schembri

Adrian Grima (2004)

Ara wkoll: Riċensjoni ta' Sergio Grech u What Authors Read ta' Stanley Borg

Karl Schembri huwa ko-awtur tal-ktieb ta’ poeżiji Frekwenzi ta’ Spritu fis-Sakra (1997) u l-awtur tal-ġabra ta’ novelli Taħt il-Kappa tax-Xemx (Minima, 2002). Ir-rumanz tiegħu Il-Manifest tal-Killer huwa lest għall-pubblikazzjoni.

1. F'intervista ma' Stanley Borg li kienet dehret f'The Times tas-7 ta' Gunju 2003, inti kont għidt li għalik il-kitba għandha taqleb id-dinja ta' taħt fuq ("You see, for me writing is essentially a question of presenting my vision of the world - that is turning everything upside down.") Imma fil-fatt, m'hemm xejn ta' taħt fuq fil-karattru tal-ġurnalist Mark Micallef jew ix-xark Spiru Abela. Anzi, lil Spiru Abela ismu proprja kien jonqsok ittih ...
 
Jekk jogħġbok, Sur Grima, daqsxejn rispett lejn il-karattri tiegħi. Inti qatt xi ħadd qallek li ismek proprja m'huwiex Adrian Grima? Spiru Abela jismu Spiru Abela, grazzi. Ma noqogħdux nagħmlu l-arja bih għax hu karattru fi storja. Mela inti m'għandekx l-istorja tiegħek ukoll?

U xi trid tgħid biha li m'hemm xejn ta' taħt fuq fil-karattru ta' Mark Micallef? Jewwilla dan mhux dak il-ġurnalist li ssielet għall-verità sa l-aħħar mument, sal-punt li qabel qata' qalbu, kitbilna dawk l-erba' episodji tiegħu biex idawwalna dwar il-verità ta' madwarna? Kemm taf ġurnalisti oħra bħalu jagħmlu hekk?

U dan kif għandi nirrispondi jien għalihom? Mela l-mewt ta' l-awtur fejn tridu biss teżisti?

Issa xebbajtuni kulħadd jistaqsini: “Imma hemmhekk għal Alfred Sant qed tirreferi?” jew, “Jaqaw dak il-karattru Toni Zarb?” jew “Possibbli Dun Karm għamel dawk l-affarijiet?” It-twegiba tiegħi hi li jiena ma jien ħadd biex niddeċidilkom min huma l-karattri; jekk ifakkrukom f'xi ħadd, mela kunu rġiel u erfgħu r-responsabbilità tagħkom u għidu f'min qed taħsbu tajjeb u f'min qed taħsbu ħażin. X'tort għandi jien jekk qassis li fil-ħrejjef tiegħi jbagħbas it-tfal ifakkar lil xi ħadd f'Dun Karm? Fil-Poeta Nazzjonali! X'naħti jien jekk f'moħħkom ixxebbhu karattru li ħloqt jien ma' wieħed li takom il-Ħallieq? Sinjal li jien u Alla naqblu fuq ċerti affarijiet, anki jekk ma nemmnux f'xulxin.

2. Xi kwalitajiet irid ikollok biex tkun "xark Malti"? Int tqis ruħek bħala membru ta' din ix-xirka privileġġjata ta' klieb il-baħar?
 
Ħa nispjega sew. Ix-'xark Malti' li kelli f'moħħi f'Taħt il-Kappa tax-Xemx kien xark speċifiku ħafna; u l-'Malti' hija speċifika wkoll għax huwa kelb-il-baħar li jinbet f'dil-gżira, indiġenu u uniku. Jirreferi għal dak l-imprenditur, generalment li jkun beda mix-xejn ħlief għal ftit liri, b'wiċċu jtih u moħħ brillanti biex jagħmel il-kuntatti. Dawk il-waħdiet li bnew Malta, dawk li ħattewha, dawk li reġgħu bnewha, dawk li ħaffrulha wiċċha, dawk li sfigurawha u li llum il-politiċi qed ituhom l-akbar kuntratti li qatt ħarġu fl-Istorja tagħna biex jippruvaw jagħmlulha “face-lifting”. Dak huwa x-xark Malti.

Għalhekk, le, m'iniex membru ta' din ix-xirka, qabelxejn għax minn dejjem kont falliment fejn jidħlu l-flus. Iżda inti taf tajjeb daqsi li x-xark m'hux l-unika kreatura fil-baħar imniġġes tagħna, u lanqas m'hu l-unika waħda qerrieda. Irridu nammettu li lkoll qed ngħumu fl-istess ħara.
 
3. Fil-laqgħat li saru riċentement bejn għadd ta' awturi u operaturi kulturali minn pajjizi differenti msehbin fil-progett Klandestini għal awturi emergenti fil-Mediterran, iddisktejna fit-tul ir-relazzjoni ta' dawn l-awturi ma' l-'establishment letterarju', jew forsi tkun ahjar jekk insejhulhom l-awturi stabbiliti, għaliex hemm differenzi cari bejn l-awturi stabbiliti u qajla nistgħu ngħidu li jiffurmaw korp wiehed. Kemm tahseb li l-eżistenza ta' l-awturi l-godda, kif isostnu nies minn pajjizi differenti, tiddependi minn kemm ikunu kapaci jmorru kontra l-awturi stabbiliti? Jew dan huwa mudell simplistiku li jinqeda b'oppozizzjoni binarja "binary opposition" facli imma inadegwata?
 
Bħall-Istorja tad-dinja, il-kitba għandha l-Istorja tagħha - frammentata kemm trid, imma dejjem hemm tibqa' - l-ebda kitba ma ssehh f'vakum. Fi kliem iehor, ma nilludux ruħna li xi kitba qatt tista' tinkiteb barra mir-realtà politika u ekonomika ta' l-awtur tagħha. F'dan is-sens, awtur jikteb fid-dell ta' dawk ta' qablu, specjalment jekk jichadhom u jikteb kontrihom. Il-probabbiltà hi li jekk il-kitba kontra l-establishment issir il-missjoni ewlenija ta' l-awtur, se jispicca jiddizappunta lil kull min jemmnu. Harsu lejn in-nies tas-Sittinijiet. Dawk ta' kontra l-istituzzjonijiet, ta' kontra l-Istat, ta' kontra l-mudelli rigidi fl-arti. Illum kollha jinsabu huma fl-establishment, komdi bit-titli li tahom gentilment l-Istat. 

Dan qed ngħidu mhux b'ton ta' akkuza, iżda bħala stat ta' fatt. L-inkarnazzjoni ta' dis-sitwazzjoni hija l-immagini ta' Bob Dylan idoqq quddiem il-Papa. Ir-rivoluzzjoni tal-peace and love issa għandha l-barka tal-Vatikan.

Għalija, letteratura li tippontifika kontra l-letteratura ta' qabilha tibqa' dejjem letteratura li tippontifika, u għalhekk ma tinteressanix. L-importanti hu li tirrikonoxxi l-pozizzjoni tiegħek, l-għeruq, bħalma għamel Gwann Mamo. Minn hemm 'il quddiem, il-kitba tibqa' dejjem il-prodott ta' zmienha, anki jekk bil-firma - illuzorja imma mehtiega - ta' l-awtur.
 
4. F'dawn l-aħħar snin jidher li tfaccaw awturi u pubblikazzjonijiet li jissuggerixxu li r-rebbiegħa proprja qed issehh fil-letteratura u giet qabel dik li bassar, jew xtaq, il-Priministru. Taqbel li fl-aħħar nistgħu nibdew nitkellmu dwar generazzjoni gdida ta' kittieba, li wara għexieren ta' snin laqgħu l-isfida ta' kull awtur u awtrici li joholqu lingwagg li 'jesprimi' lill-generazzjoni tagħhom?
 
Li tqabbel is-sitwazzjoni letterarja mar-Rebbiegħa l-Gdida li qed johlom biha l-Priministru ma tantx jawgura tajjeb. Kollox juri li dir-Rebbiegħa hija semplicement marbuta mal-firma ta' l-ewwel ta' Mejju tas-sena d-diehla, u mbagħad wara? U issa fejn ninsabu, li l-gvern fil-poter sa mill-1987 qed jirrealizza li l-fondi pubblici fdati f'idejh marru l-baħar, u li qed jgħidilna li lanqas fadal flus għall-pensjoni tagħna?

Mela ma nifthux kotba fuq rebbiegħa u mhux rebbiegħa. Barra minn hekk, ahjar inzommu saqajna ma' l-art u naraw l-izviluppi li qed issemmi f'perspettiva. Veru, dan l-aħħar kellna diversi pubblikazzjonijiet f'daqqa li qajmu interess. Guze Stagno, u Immanuel Mifsud u jien tpoggejna fuq l-istess xkaffa - bejn għax kellna l-istess pubblikatur, bejn għax kellna l-istess faxxinu bil-lingwagg popolari fil-kitbiet tagħna - ħadd minna ma gerger. Kien hemm ukoll pubblicità li jisthoqqlu kull ktieb, element ta' kontroversja li qajjem diskussjoni, apparti xogħol li kienet qed ittella' separatament Inizjamed, u l-pubblikazzjonijiet infushom kellhom follow-up tajjeb fuq il-gazzetti.

Iżda jibqa' l-fatt li apparti l-Minima (u hawnhekk insellem lil Mark Vella li hareg għonqu u ppubblika l-kotba li ħaddiehor beza' johrog), l-ebda pubblikatur iehor s'issa għadu ma dahal għal-letteratura l-gdida b'impenn. Tant hu veru li awturi bħalek stess, Adrian, qed ikollhom johorgu l-kotba tagħhom huma stess, għax il-pubblikaturi l-kbar li jiddominaw is-suq huma biss interessati f'materjal b'captive market bħall-kotba ta' l-iskejjel, kotba tat-tisjir, kotba ta' l-Istorja tal-Kavallieri, kalendarji tal-parrocca, magazines tal-kazini, il-fuljett tal-Kappillan, ecc.

Fi kliem iehor, biex nitkellmu dwar rebbiegħa fil-letteratura irridu nitkellmu dwar kif se niehdu l-mezzi f'idejna, l-awturi, biex nohorgu l-letteratura tagħna. Għalhekk Marx kien, għadu u jibqa' għal dejjem relevanti. Irridu nsibu mezz kif se nohorgu l-kitbiet tagħna, kollettivament - il-qarrejja hemm qegħdin jistennew li nohorguhom. Irridu niffurmaw network ta' distribuzzjoni, li tagevola t-tqassim tal-pubblikazzjonijiet tagħna, u li ma tiddependix fuq l-agenda ta' l-istituzzjonijiet. U hawnhekk naqbel mal-ġurnalista Indro Montanelli: "L'unico padrone del giornalista e` il lettore" - u din tgħodd għal kull kittieb, cioe` hekk għandu jkun.

5. Waqt l-"Inkontri Letterarji għand Cettina" organizzati minn Inizjamed fis-sajf ta' l-2002 inti kont għidt li t-tieni pubblikazzjoni tiegħek, ir-rumanz Il-Manifest tal-Killer ma sibtx min jippubblikah. X'inhi s-sitwazzjoni bħalissa u għaliex tahseb li ma sibtx min jippubblikah?
 
Appuntu, il-problema li rreferejtlek għaliha qabel tolqot lili wkoll. Għadni ma sibtx pubblikatur li jaccetta li johorgu. F'widnejk jgħidulek li hu ktieb "tal-genn", "tajjeb ha ngħidlek", "imma mhux hobz għal snieni". Jigifieri ma jixtiqux jiksruħa mal-klijenti konservattivi tagħhom, anki jekk jafu li l-ktieb se jinqara u kapaci jingħogob. Jaf imur tajjeb u jaf ma jmurx, dik hi r-realtà ta' kull ktieb fis-suq, iżda dawk li jiddominawh ihobbu jilagħbu safe. Il-Manifest tal-Killer huwa appuntu dwar il-kundizzjoni inerenti konservattiva ta' l-istituzzjonijiet u ta' dawk kollha li jiddependu minnhom.

Jien għandi proposta konkreta, u hawnhekk nittama li Inizjamed tiftah widnejha: Jiena nistieden lill-qarrejja biex jixtru l-ktieb tiegħi; fil-verità r-rumanz, għax għadu mhux ippubblikat. Nitlobhom ihallsuni tal-ktieb bil-quddiem, u jien nagħtihulhom sena wara, lest, ippubblikat bi flushom. Jekk, ngħidu ahna, ktieb jiswielek Lm600 biex tippubblikah, bizzejjed tbiegħ 300 ktieb bil-quddiem bi prezz ta' Lm2, u fi zmien sena kull min ikun hallsek ikollu l-ktieb lest b'dedika specjali ta' l-awtur. Anzi, għal min hu xettiku, nagħtuh il-kelma tagħna li jekk il-ktieb ma jitlestiex fi zmien sena, jiehu flusu lura mingħajr ebda obbligu. Kelma ta' ragel. B'hekk, mhux biss inkunu hrigna r-rumanzi u l-kotba tagħna, iżda talli nkunu evitajna r-racket tad-distribuzzjoni, il-kotba jmorru dritt mingħand l-istampatur għal għand il-qarrej, mingħajr intermedjarji. Dan il-gest fih innifsu jgib lilna l-awturi f'kuntatt izjed mill-qrib mal-qarrejja, u m'għandix dubju li kieku kellna nadottawh bħala mudell jispicca jtina l-energija mehtiega sabiex il-pubblikazzjonijiet letterarji kontemporanji jibqgħu johorgu b'mod konsistenti.

Immagina, li kieku minflok dan l-ezercizzju nagħmlu wahdi, kif nahseb li se nispicca jkolli nagħmel, tiehdu f'idejha Inizjamed, billi tifforma koperattiva ta' l-awturi li għandha fi hdanha m'oħrajn li qed jiktbu kitba kontemporanja, u tgħin awturi indipendenti johorgu l-pubblikazzjonijiet b'dan il-mod. Hija kwistjoni ta' networking - li tilhaq lill-qarrejja b'kull mod, tinfurmahom bil-kitbiet tiegħek, dwar xiex inhuma, u tistaqsihom jixtiequx jarawhom ippubblikati. Biex inpoggiha b'mod krud, hija kwistjoni li tohloq id-"demand" għas-"supply" ta' kitbiet li għandna x'noffru, imma fil-verità d-demand diga' hemm qiegħedha, għax l-attivitajiet ta' Inizjamed stess huma xhieda ta' għatx għal xogħol gdid li qed ibaqbaq biex johrog. X'tahseb Adrian? Mhux ahjar naraw kif se nagħmluha dil-bicca xogħol? 
 
6. Fi zmien id-dibattitu dwar id-dhul ta' Malta fl-UE, għadd ta' kittieba kienu ppubblikaw "Halfa" li fiha stqarrew, fost l-oħrajn, li "Ahna l-Kittieba Maltin irridu li issa u dejjem fil-gejjieni, Malta tagħna titmexxa għal kollox u f'kollox minn Maltin bħalna biss u minn ebda barrani jew għaqda barranija, b'rajna dejjem f'idejna, ma jindahlilna ħadd f'ebda qasam, u qatt u qatt aktar sefturi ta' hakkiema barranin." F'Mejju li gej Malta se tissieheb fl-Unjoni Ewropea. Inti, bħala kittieb Malti, kif tara l-futur tiegħek u tal-kultura f'pajjizna fil-kuntest ta' l-ideat li jidher li nebbhu l-kitba ta' din il-'ħalfa'?
 
La qed iggib id-diskors, dik il-halfa hija farsa. Tad-dahk. Il-lingwagg tagħha bizzejjed biex tinduna li kitibha xi ħadd li għadu jgħix fl-era ta' Vassalli. U lill-awturi ta' dil-'halfa' nistaqsihom, xi jgħidu issa li l-Partit Laburista jaqbel li nidhlu fl-Unjoni Ewropea? X'emendi se jagħmlu għal dil-halfa? Dawn fejn qed jgħixu? "B'rajna dejjem f'idejna" ... mela qed jgħixu fis-shab? Għandhom idea ta' poter dinji? Qatt semgħu b'ċertu wiehed George W. Bush? Bi New World Order? B'Nike u Reebok, u PepsiCo, u HSBC, u Haliburton, u Gap, u Nestle, u Walt Disney, u Hollywood? U bix-xark Malti?? F'idejn min qegħdin rajna?? Oj?! Qumu minn hemm! Mela vera għadkom tgħixu fl-era ta' Vassalli?

Dan li jmissna qegħdin niddiskutu - il-globalizzazzjoni u l-alternattivi għaliha. Il-globalizazzjoni tagħna, anki tagħna l-awturi. U mela l-halfiet tal-operetti? U jekk tistaqsini kif nara 'l pajjizi, narah dizorjentat, għadu isib postu f'dil-globalizazzjoni. Igib ruħu ta' stat sovran, u jinsa' li hu qabelxejn gzira zgħira, indipendenti bla ma qatt xerred qatra demm għall-indipendenza tiegħu, u li lanqas m'hu kapaci jittraduci l-kostituzzjoni Ewropea għal ilsienu waqt li jezalta l-ikoni superfluwi ta' Dun Karm u tal-kultura tal-vetrina. Hekk narah 'il pajjizi. Is-shubija fl-Unjoni Ewropea hija biss pass politiku u ekonomiku ovvju, inevitabbli, li Alfred Sant irnexxielu jdawru f'kontroversja partiggjana li qatt ma kellha teżisti.
 
7. Fl-2002 kont involut fi progett interessanti ta' ricerka dwar il-Mediterran. Għaliex jinteressak dan ir-regjun tant mhux mifhum f'Malta u x'effett halliet din ir-ricerka fuqek?

 
Il-progett li qed issemmi, li kien iffinanzjat mill-Fondazzjoni De Montalembert, huwa essenzjalment ricerka ta' narrattivi differenti mill-Mediterran. Huwa progett baziku ħafna li għamilna jien u l-habib tiegħi Albert Gatt: kellimna diversi zgħazah minn Malta, mit-Tunezija u mil-Libja. Staqsejnihom ħafna domandi biex naraw x'inhuma l-aspirazzjonijiet tagħhom, kif iharsu lejhom infushom, xi jfisser għalihom il-'Mediterran'. F'dan is-sens, hija fil-verità ricerka dwar x'jiena jien, x'inhu li jagħmilna Maltin, ahna li ninsabu nofs triq bejn Sqallija u Tripli. L-idea hi li la nkunu lestejna l-kitbiet tal-vjagg tagħna nohorguhom fi ktieb.

L-'effett' ta' din ir-ricerka huwa apprezzament wiesa' ta' dak li jsawwar lili nnifsi u lil oħrajn madwari. X'inhuma l-aspirazzjonijiet ta' generazzjonijiet li rari jinstemgħu, ta' girien tagħna li drajna nharsu lejhom b'disprezz u b'injoranza totali tas-sitwazzjoni tagħhom.

Dawn huma kunsiderazzjonijiet li apparti bħala awtur, jolqtuni direttament fix-xogħol tiegħi bħala ġurnalist. Huma osservazzjonijiet li nhossni fid-dmir li nagħmel fuq il-pagni tal-gazzetti.
 
8. Fin-novelli tiegħek tikkritika lill-ispekulaturi, lill-Knisja, lill-politici, lil-letteratura Maltija, lill-ġurnalisti ... ma tahfirha lil ħadd. Lanqas lilek innifsek. Kemm hi importanti s-sincerità u/jew l-irgulija fil-kitba?

Fis-satira, iktar milli fil-kitba in generali. Is-satira genwina tibda billi tattakka lilha nnifisha, anki hawn, bħalma għamel Gwann Mamo. Kif tista' s-satira tibni l-pedestalli tagħha stess, meta hija mibnija fuq l-irreverenza lejn kollox? Kif tista' s-satira tidolizza l-letteratura, meta għaliha xejn m'hu sagru? Ladarba tibda minnha nnifisha, xejn ma jista' jwaqqafha milli tattakka kull pedestall taħt il-kappa tax-xemx.

U hawnhekk nappella lill-awturi: Qumu minn hemm! Ejja naqjmu magħna lic-censuri! Satira li ma tiddisturbax lic-censuri m'hi satira xejn. Fejnhom id-drammaturgi tagħna? Jien hawnhekk ukoll għandi proposta konkreta. Għadni kif spiccajt nikteb play satirika, farsa, jisimha L-Aħħar Nifs ta' l-Arcisqof, u għandi bzonn l-atturi. Digà għandi erba' jridu jahdmu, għandi bzonn xi sitta oħra, specjalment nisa, biex naqbdu u ntellgħuha. Għandi l-post ibbukkjat lest għall-play. Atturi ta' Malta, dan huwa c-cans tagħkom biex tiehdu sehem f'farsa sovversiva. Adrian, ta' Inizjamed jgħinuni f'din?

Għall-Ewwel Paġna | Back to the First Page